vasael.ir

به گزارش خبرنگار وسائل، در نظام سرمایه داری تولیدکننده بر مبنای اخلاقی سودگرایی (Utilitarianism)، حداکثرکردن سود را ملاک کار خود قرار میدهد؛ اما در نظام اقتصادی اسلامی و بر اساس مبانی هستی شناختی و اخلاقی خاص خود، نیاز (Need) به عنوان مهمترین معیار اخلاقی برای فعالیت تولیدی تلقی شده است.

ضرورت و اهمیت بحث از معیار اخلاقی تولید

بحث از مقوله نیاز به عنوان ملاک ارزشی، از دو جهت اساسی حائز اهمیت است، یکی از حیث مسئولیت اخلاقی تولیدکننده در قبال خود و خانواده که درآمدی کسب کند تا نیازهای شخصی و خانواده اش به امکانات زندگی را رفع نماید و دوم از حیث مسئولیت اخلاق اجتماعی که تولیدکننده نسبت به هم نوعان و جامعه به عنوان تقاضا کننده و مصرف کننده محصولات دارد. بر این اساس ساختار بحث در دو جهت فوق سامان می یابد.

ویژگی‌های ارزشی نیاز در نظام اقتصادی اسلام

از نظر این مقاله مهم ترین ویژگی های ارزشی نیاز در نظام اقتصادی اسلام، تأکید بر واقعی بودن نیاز و تأکید بر رفع نیازهای کلان جامعه از قبیل امنیت، عدالت و توسعه اقتصادی است که تولیدکننده در انتخاب نوع و جهت گیری تولید کالا و خدمات، اخلاقا باید خود را ملتزم به رعایت آن ها ببیند. خواسته ها و نیازهای انسان نامحدود و منابع تولید محدود است و اقتصاد دانان اجمالا پذیرفته اند که این منابع کمیاب نباید برای برآورده کردن هر نیازی استفاده شوند )گودوین و همکاران، 7332، ص7).

آسیب شناسی معیار تولید در اقتصاد آزاد

از سویی در اقتصاد آزاد و یا به قول آدام اسمیت سیستم آزادی طبیعی یک قدرت مرکزی جهت تحمیل رتبه بندی نیازها و نحوه تخصیص وسایل تولید به آن ها وجود ندارد و به جای آن یک مکانیزم نامرئی ـ از طریق عملکرد آزاد عرضه و تقاضا در بازار ـ مهم ترین نیازها را انتخاب می کند و منابع کمیاب تولید را در جهت برآوردن آن ها تخصیص می دهد )تفضلی، 7927، ص3).

این امر سبب شده در اقتصاد ارتدکس بازارمحور به خواسته ها و تمایلات و لذت های اقشاری از مردم بهای بیش تری داده شود )نمازی و دادگر، 7921، ص 733) لذا این ایراد به اقتصاد دانان رویکرد مسلط وارد است که آنها نیازهای واقعی را از خواسته ها و امیال ذوقی و سلیقه ای صِرف تفکیک نمی کنند؛ ولی در اقتصاد هنجاری و اقتصاد ارسطو، بیشتر به نیازهای واقعی و مصالح مردم پاسخ داده می شود و پردازش نویسندگان به این موضوع ارزشمند می باشد؛ زیرا یک محور اساسی اخلاق و اقتصاد به همین برمی گردد.

البته تفاوت یاد شده در چارچوب قانون و ارزش هایی است که غرب و اسلام دارد نه در مدل اقتصادی چنان که اشاره شد، هر دو بر نیازهای قانونی تأکید دارند ولی کمیت و کیفیت آن ها فرق دارند و به عبارتی، تفاوت در مفهوم و مصداق نیاز می باشد و این خارج از الگوی اقتصادی بوده و ریشه آن به مباحث اخلاقی و فقهی برمی گردد.

نیاز واقعی، مهم‌ترین معیار اخلاقی تولید در اسلام

از سوی دیگر یکی از مسائل مهم اخلاق تولید، ملاک اخلاقی آن است. این مقاله بر آن است که با استفاده از منابع اسلامی اعم از عقل و کتاب و سنت، ملاک اخلاقی تولید را در نظام اقتصادی اسلام استکشاف و تبیین نماید. بر اساس مبنای اخلاقی مختار و با مطالعه متون اسلامی روشن می شود که مهم ترین معیار اخلاقی برای فعالیت تولیدی، نیاز واقعی است.

ساختار محتوایی پژوهش

در این مجال پس از بررسی مفهوم نیاز تلاش شده ابتدا مبحث نیاز را در امر فعالیت تولیدی از جانب عرضه کننده کار تولیدی و نیازهای تقاضا کنندگان محصولات تولیدی مورد مداقه قرار داده و با مستنداتی، جایگاه آن در نظام اقتصادی اسلام بیان شود و در ادامه ویژگی های ارزشی نیاز در نظام اقتصادی اسلام و نتایج آن در بخش تولید مورد بحث و بررسی قرار گیرد.

نتیجه گیری

نیاز به آن دسته از کمبود ها اطلاق می شود که رفع آن ها در راستای رسیدن به اهداف به ویژه هدف عالی و نهایی انسان و جامعه، ضرورت دارد و با وجود آن کمبود ها، نیل به هدف میسور نیست و یا بسیار سخت است. بر مبنای اخلاقی خود دوستی می توان نیاز واقعی را به عنوان معیار اخلاقی تولید معرفی کرد. اولین ویژگی ارزشی نظام اقتصادی اسلام برخالف نظام سرمایه داری، این است که تولیدکننده مسلمان بین نیازهای واقعی و کاذب تفکیک قائل شده و توجه خود را به رفع نیازهای عینی و واقعی معطوف می دارد.

نتیجه این امر از سویی باعث هدایت تولید به سمت کالاهای مورد نیاز واقعی می شود و از سوی دیگر، باعث کاهش و توقف تولید کالاهای غیر لازم و فانتزی می گردد و در نتیجه سبب جلوگیری از هدررفتن منابع و ثروت های طبیعی و ملی و استفاده بهینه از آنها در جهت نیل به اهداف پیشرفت جامعه می شود.

در مقابل در نظام اقتصادی سرمایه داری از آنجا که هدف اصلی از تولید، کسب سود بیش تر تعریف شده و سود بیش تر متوقف بر فروش بیش تر است؛ بنابراین از طریق تبلیغات کالاها و خدمات در مردم احساس نیاز و به تعبیری نیاز کاذب و در نتیجه تمایل و تقاضا ایجاد می کنند و با این کار ضمن ترویج فرهنگ مصرف گرایی، زمینه های اتلاف منابع انسانی و طبیعی را فراهم می کنند.

دومین ویژگی ارزشی دیگر نیاز در نظام اقتصادی اسلام، افزون بر ارزش والای مسئولیت تأمین نیازهای معیشتی فردی، مسئولیت اجتماعی تولیدکننده است. امر مهمی مثل رفع فقر نیازمندان جامعه وجود دارد که شخص را در فعالیت اقتصادی خود به آن ملتزم می سازد؛ حتی اگرشخصاً به درآمد آن نیاز نداشته باشد و سیره عملی معصومین مملو از این نوع فعالیت هاست.

سومین ویژگی ارزشی نیاز و آن اهتمام به نیازهای کلان اجتماعی امنیت، عدالت اجتماعی و رشد و توسعه اقتصادی است که تولیدکننده مسلمان اخلاقا ملزم به رعایت آن  هاست که پیشرفت جامعه را در پی خواهد داشت.

برای مشاهده اصل مقاله اینجا را کلیک کنید./204/241/ح